چگونه صادرات موجب گسترش اقتصاد کشور می شود؟
دسترسی سریع به محتوای مقاله
صنعت فولاد و محصولات فولادی به دو روش می‌توانند به توسعه اقتصادی یک کشور کمک کنند. مورد اول این است که می‌توانند به‌طور مستقیم در توسعه صنایع مسکن، خودروسازی، ساخت کارخانه‌ها و سایر صنایع مانند پالایشگاه‌ها تأثیر داشته باشند. تأثیر بعدی صادرات فولاد خام یا محصولات فولادی و ارزآوری برای کشور است. صادرات فولاد زمانی می‌تواند به توسعه کشور کمک کند که باعث بهبود کارایی و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها، صرفه‌جویی در منابع، به‌روزرسانی تکنولوژی و افزایش بهره‌وری شود. به این علت‌ها است که فولاد یک صنعت توسعه‌دهنده و استراتژیک برای کشورهای صنعتی دنیا به شمار می‌رود و میزان تولید و مصرف آن از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها محسوب می‌شود.
جایگاه صنعت فولاد
فولاد یک صنعت مادر است و در اکثر صنایع مانند ساخت انواع ساختمان‌ها، خودروها، تجهیزات نظامی و ابزارآلات صنعتی مورداستفاده قرار می‌گیرد. ازاین‌رو فولاد و محصولات آن همواره در جهان توسعه به‌ویژه برای کشورهایی نظیر چین یک کالای مصرفی ضروری محسوب می‌شود. این تقاضای بالا می‌تواند یک پتانسیل بالقوه صادرات و ارزآوری برای کشور در کنار صنعت نفت و گاز ایجاد کند. البته به شرطی که برخی از موانع در برابر این صادرات فولاد و هم‌چنین در نقطه مقابل برخی مشکلات ناشی از صنعت فولادسازی برطرف شوند.
جایگاه صادرات فولاد در ایران
فولادسازی یکی از صنایع برتر و استراتژیک در راهبرد توسعه صنعتی ایران به شمار می‌رود و نقش پررنگ آن در شاخص‌های توسعه ازجمله تولید ارزش‌افزوده، ایجاد اشتغال، صادرات و ارزآوری، سهم از بازار، زنجیره تأمین و افزایش سطح دانش و فناوری غیرقابل انکار است. تقریباً همه متفق‌القول هستیم که توان یک کشور در غیر خام فروشی و صادرات صنایع پایین دستی مانند صادرات فولاد نقش بسیار پررنگی در توسعه آن کشور دارد. در صورتی که این کسب ثروت از راه صادرات در راه توسعه فناوری آن صنعت، به‌روزسازی تجهیزات و پیروز ماندن در بازار رقابتی جهانی سرمایه‌گذاری شود. درجه اهمیت این نکته آنجاست که ایران در داشتن منابع معدنی مانند سنگ آهن مورد نیاز همواره یک قدم از کشورهای صاحب فولاد مانند کره جنوبی، ژاپن و ترکیه جلو بوده ولی از نظر برنامه‌ریزی، هماهنگی صنایع، کاهش هزینه تولید و توسعه فناوری همواره صدها گام از قدرت‌های فولادی دنیا عقب بوده است و این قدرت‌های فولادی بدون داشتن منابع معدنی اولیه 3 تا 4 برابر ایران تولید و صادرات فولاد دارند.
چشم انداز صادرات فولاد
چشم انداز صنعت فولاد تا سال 1404 ، از رسیدن به تولید 55 میلیون تنی فولاد در سال و صادرات 19 میلیون تنی آن خبر می‌دهد. نیاز کشورهای همسایه مانند عراق و افغانستان به ساخت و ساز و توسعه زیرساخت‌ها از پتانسیل‌های صادرات فولاد در بازار منطقه است. اما کمبود انرژی، عدم نوسازی تکنولوژی فولادسازان، رکود در بازار مصرف داخلی، اختلال در زنجیره تامین و دسترسی سخت به مواد اولیه رسیدن به این چشم انداز را در شرایط کنونی به نظر ناممکن می‌سازد. حتی رسیدن به این هدف به توسعه فناوری و تکنولوژی روز، توجه به انرژی سبز، افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه تولید، حفظ محیط‌زیست و پیشرفت در اکتشاف و بهره‌برداری درست از منابع معدنی بستگی داشته و بدون این موارد توجیه‌ناپذیر و حفظ آن ناممکن خواهد بود.
ارز آوری و حضور در بازارهای جهانی
با وجود همه مشکلات، ایران به عنوان دهمین کشور برتر در حوزه تولید فولاد در دنیا مطرح است و می‌توان گفت که فولاد در طول چهار دهه پس از انقلاب، جزو انگشت‌شمار صنایعی بوده که واقعاً بومی‌سازی شده و روی پاهای خودش ایستاده است. اما شتاب توسعه صنعت فولاد در سایر کشورها با توجه به رقابت فولادسازان بزرگ دنیا برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید باعث خواهد شد که سهم 2 درصدی ایران از بازارهای جهانی و صادرات فولاد کم و کمتر شود. یکی از اصلی‌ترین دلایل این امر عقب‌ماندن کارخانه‌ها از به‌روز کردن فناوری و توسعه پایدار است.
حفظ بازار جهانی به تولید با کیفیت استاندارد ولی قیمت رقابتی پایین‌تر بستگی دارد. مهم‌ترین دلایل عدم تمایل کارخانه‌ها به پیشرفت را می‌توان به عدم دسترسی به تکنولوژی روز به دلیل سیاست‌های خارجی نظام و تحریم‌ها، قیمت‌گذاری دولتی مواد اولیه، دسترسی به انرژی ارزان و بی‌توجهی به بهره‌وری، یارانه‌های دولتی، عدم قوانین سخت‌گیرانه محیط‌زیستی و در پایان ساختار شبه‌دولتی (خصولتی) صنایع فولادسازان و فساد ناشی از آن اشاره کرد. فرض کنید فساد 90 هزار میلیارد تومانی فولاد مبارکه که در مراکز دولتی و نیمه‌دولتی هزینه شده، چه تأثیر شگرفی میداشت اگر صرف سرمایه‌گذاری در به‌روز کردن تکنولوژی و توسعه پایدار کارخانه می‌شد.
"سهم فولاد از ارزآوری صنایع 20 درصد است"
اشتغال زایی
تأکید بر صادرات فولاد علاوه بر ارزآوری و توسعه صنعت فولاد به عنوان شاخصی از پیشرفت، باعث اشتغال‌زایی نیز می‌شود. صنعت فولاد از همان صنایع بالادستی استخراج سنگ آهن از معدن تا تولید فولاد خام، تولید محصولات ثانویه فولادی، حمل و نقل، فروش و بازاریابی در گستره‌ی بزرگی باعث اشتغال زایی می‌شود.
موانع صادرات فولاد در ایران
از چالش‌های پروسه صادرات فولاد در ایران، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناتوانی دولت در بازارسازی
- تحریم‌ها، عدم امکان نوسازی خط تولید و اخلال در زنجیره تأمین
- چالش‌های انتقال مالی
- تغییرات کوتاه‌مدت قوانین تجارت مانند عوارض صادراتی
- نوسانات شدید نرخ ارز
- ظهور رقیب‌های منطقه‌ای جدید مانند روسیه
- رکود در بازارهای داخلی و خارجی
- امکانات حمل و نقل غیربهینه
- مشکلات بخش تولید مانند قطع برق و گاز و تأمین مواد اولیه
- عدم توجه تولیدکنندگان به مسائل زیست‌محیطی و بهینه‌سازی مصرف انرژی
- تعیین قیمت پایه صادراتی
- کمبود تجهیزات گمرکی
- عدم امکان تولید محصولات سفارشی برای مشتریان خارجی
- عدم وجود مشوق‌های صادراتی
ﺛﺒﺎت ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات در صنایع بالا و پایین‌دستی
موردی که در بهبود روند تولید و درنتیجه افزایش صادرات فولاد می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد نگاه دقیق و برنامه‌ریزی شده و بدون تعارض دولت به زنجیره تأمین در خط تولید فولاد است. به‌گونه‌ای که برنامه دولت برای صنایع بالادست صنعت فولاد که معادن و صنایع وابسته به آن هستند مبتنی بر حمایت، سرمایه‌گذاری اکتشاف، تداوم و هماهنگی با صنایع پایین‌دستی باشد.
سخن پایانی
نقش مثبت و حفظ بلندمدت صادرات فولاد در توسعه کشور وابسته به توسعه پایدار و توجه به انرژی سبز، کاهش هزینه تولید، توجه به فناوری‌های نوین و نوسازی تجهیزات، جلوگیری از آلودگی‌های محیطی و احترام به محیط‌زیست و سلامت جامعه است که در نگاه مدیران خرد و کلان حداقل در حال حاضر چنین چیزی دیده نمی‌شود. برای صحه بر این امر هم هزاران نمونه از آلودگی شهرهای اطراف کارخانه‌های فولادسازی بزرگ گرفته تا ساخت پالایشگاه در منابع زیستی کشور، سدسازی‌های بدون توجیه و سوزاندن مازوت به عنوان سوخت نام برد. طنز تلخ ماجرا زمانی است که از خواسته‌های زیست‌محیطی حتی به عنوان مانعی برای رشد صنایعی نظیر فولاد نیز نام برده می‌شود.
این گزاره بسیار صحیح است که فولاد هم به‌مانند نفت و گاز می‌تواند موجب تحول اقتصادی یک کشور شود ولی نقطه تاریک ماجرا در این است " حکومتی که نتوانسته از پتانسیل نفت و گاز برای توسعه اقتصادی کشور استفاده کند آیا این توان را دارد که قطار صنعت فولاد را بر روی ریل روشن توسعه و پیشرفت قرار دهد؟