علائم نشست ساختمان و راه های جلوگیری از آن

گاهی اوقات ممکن است بعد از گذشت زمان مشخصی از ساخته‌شدن ساختمان،‌ متوجه نشست آن بشویم. نشست ساختمان یکی از عوامل مخربی است که می‌تواند تا حد زیادی به همه یا بخشی از سازه آسیب وارد کند. البته این‌که تخریب در اثر این مورد چه میزان خواهد بود، به نوع نشست و میزان رخ دادن آن بستگی خواهد داشت. در بسیاری از موارد شما می‌توانید با تشخیص علائم نشست ساختمان و انجام اقدامات لازم، از آسیب‌های گسترده به سازه‌تان جلوگیری نمایید.

اگرچه برای حفاظت از سازه در برابر این عامل مخرب لازم است قبل از ساخته‌شدن ساختمان به این موضوع فکر شده و تدابیر مناسب انجام گیرد، اما اگر بعد از اتمام ساختمان هم نشست در آن مشاهده شود، راه‌هایی برای کاهش آسیب وجود دارد. با توجه به اهمیت این موضوع و امکان مواجهه بسیاری از ساختمان‌ها با آن، ما در اینجا علائم نشست ساختمان را به‌طور کامل معرفی کرده و در ادامه به توضیح علت‌های رخ دادن این پدیده و راه‌های مناسب برای جلوگیری از آسیب بیش‌تر به سازه می‌پردازیم.

نشست ساختمان چیست؟

به‌طورکلی، به پایین رفتن خاک موجود در زیر سطح ساختمان به دلیل فشاری که سازه بر آن وارد می‌کند، نشست ساختمان گفته می‌شود. پدیده نشست در بسیاری از ساختمان‌ها رخ می‌دهد اما شدت آن در همه این سازه‌ها یکسان نیست. این‌که زمین در نظر گرفته شده برای ساخت سازه از چه نوعی بوده و به چه میزان سخت باشد، بر روی نشست ساختمان تأثیر زیادی دارد. البته عوامل دیگری مانند تعداد طبقات ساختمان هم بر انجام این اتفاق نقش داشته و هر چه ساختمان سنگین‌تر باشد، احتمال نشست آن بیش‌تر خواهد بود. برای اطلاع از نحوه محاسبه تیرآهن ساختمان به این لینک مراجعه نمایید.

علائم نشست ساختمان

زمانی که ساختمان شما نشست می‌کند، علائمی را از خود نشان خواهد داد که شما با بررسی آن‌ها می‌توانید متوجه این موضوع شده و هر چه زودتر فرآیندهای لازم برای جلوگیری از نشست ساختمان را انجام دهید. مهم‌ترین علائم نشست ساختمان در زیر آمده است:

ایجاد فاصله بین دیوار و کف

رایج‌ترین علامت نشست ساختمان این است که بین بخش انتهایی دیوار که به کف ساختمان متصل است و کف سازه فاصله می‌افتد. در این‌گونه موارد می‌توانید متوجه نشست ساختمان بشوید.

برآمدگی و شکم دادن کف ساختمان

گاهی اوقات هم مشاهده می‌کنید که برخی از قسمت‌های کف سازه دچار برآمدگی شده‌اند. شاید در ابتدا فرض کنید که این مورد به خاطر باد کردن موزاییک‌ها و موارد این‌چنینی دیگر است. اما در بسیاری از موارد به دلیل فشاری که بر روی ستون‌ها و دیوارها است، این قسمت‌ها رفته‌رفته نشست کرده اما قسمت‌های میانی ثابت می‌مانند. درنتیجه شما شکم دادن کف را مشاهده خواهید کرد.

وجود ترک بر روی دیوارها

از دیگر علائم نشست ساختمان می‌توان به وجود ترک‌هایی در دیوارها سازه اشاره نمود. این ترک‌ها معمولاً به‌صورت مورب ایجادشده و از یک گوشه تا جایی که به درب یا پنجره منتهی می‌شود، ادامه می‌یابند. در این‌گونه موارد هم باید هر چه سریع‌تر به فکر اصلاح نشست سختمان بود.

ایجاد ترک‌های در اطراف میخ‌های درون دیوار

برخی مواقع که میخ‌هایی درون دیوار قرار گفته باشند، می‌توان از آن‌ها برای تشخیص نشست ساختمان استفاده نمود. معمولاً در هنگام رخ دادن این اتفاق، ترک‌هایی در اطراف میخ‌ها به‌صورت دایره‌ای ایجاد می‌شود. اگرچه در حال حاضر کم‌تر در دیوارها میخ‌کوبی می‌شود، اما مشاهده این مورد را در اطراف موارد این‌چنینی دیگر هم می‌توان به‌عنوان نشانه نشست در نظر گرفت.

نشست کردن زمین اطراف خانه

اگر متوجه نشست زمین اطراف ساختمان خود شده‌اید، به‌احتمال‌زیاد این پدیده در سازه شما هم رخ‌ داده یا در ادامه اتفاق می‌افتد. پس در این‌گونه موارد بهتر است نشانه‌های دیگر نشست را در ساختمان جست‌وجو کنید و در صورت مشاهده این علائم، نسبت به تعمیر نشست ساختمان اقدام نمایید.

ترک خوردگی‌های موجود در قسمت زیر زمین خانه

با توجه به این‌که زیرزمین‌ها در پایین‌ترین بخش سازه قرار می‌گیرند، معمولاً فشار بیش‌تری را هم تحمل می‌کنند .درنتیجه، اگر سازه شما دچار نشست شده باشد می‌توانید علائم آن را در این بخش مشاهده کنید. وجود ترک‌های افقی و عمودی و درزهای بزرگ در دیوارها و کف زیرزمین می‌توانند نشان‌دهنده نشست ساختمان شما باشند.

وجود ترک‌هایی در بخش‌های خارجی ساختمان

نشست سازه باعث فشار به ساختمان شده و درنتیجه ترک‌هایی در بخش‌های خارجی دیوارها هم به وجود می‌آیند. معمولاً مشاهده ترک‌های موجود در این بخش راحت‌تر است. هم‌چنین در بخش‌های مانند راه‌پله‌ها و دیواره‌های راه‌پله‌ها هم می‌توان این ترک‌ها را مشاهده نمود.

تغییرات در باز و بسته شدن درها و پنجره‌ها

در برخی موارد که سازه‌ها دچار نشست می‌شوند، این فشار به بخش‌هایی مانند درب و پنجره‌ها وارد می‌شود. درنتیجه شما دیگر مانند قبل نمی‌توانید به‌راحتی آن‌ها را باز و بسته کنید یا این‌که اصلاً باز نمی‌شوند. این مورد هم یکی از علائم رایج نشست ساختمان به‌حساب می‌آید.

نحوه تشخیص نشست ساختمان

حال که با علائم نشست ساختمان آشنا شده‌اید، در صورت مشاهده این علائم باید اقدامات لازم برای جلوگیری از روند نشست سازه را انجام دهید. البته دقت داشته باشید که برخی از این علائم همیشه نشان‌دهنده نشست سازه نیستند و ممکن است دلایل دیگری داشته باشند. به همین دلیل، لازم است قبل از پرداخت هزینه‌های مقاوم‌سازی به‌صورت تخصصی ساختمان خود را بررسی کرده و از صحت این موضوع مطمئن شوید. نحوه تشخیص نشست ساختمان به‌صورت تخصصی با انجام برخی آزمایش‌ها و اقدامات زیر است :

آزمایش مکانیک خاک تکمیلی

این کار به‌وسیله افراد متخصص در این زمینه و با استفاده از دستگاه‌های مخصوص انجام می‌گیرد. معمولاً در هر شهری آزمایشگاه‌هایی مخصوص خاک وجود دارند که در هنگام ساخت‌وسازها آزمایش‌های لازم را انجام می‌دهند. برای تشخیص قطعی نشست هم می‌توان از این آزمایش‌ها استفاده کرد.

سونداژ فوانداسیون

به‌اندازه گیری ضخامت فوانداسیون با استفاده از دستگاه‌های مخصوص نمونه‌گیری، سونداژ می‌گویند. در این روش دستگاه‌ها نمونه‌گیر که مانند مته عمل می‌کنند، در بخش‌هایی مختلفی از فونداسیون اقدام به نمونه‌برداری می‌کنند. بعد از مشاهده و بررسی این نمونه‌ها در آزمایشگاه، می‌توان متوجه تغییرات در ضخامت، چگالی و تراکم فوانداسیون شد. این موضوع به تشخیص نشست سازه کمک می‌کنید.

کیفیت بتن

از دیگر موارد تشخیص نشست ساختمان می‌توان به بررسی کیفیت بتن اشاره نمود. به‌طورمعمول، در مواردی که سازه نشست سنگینی را تجربه می‌کند، بتن هم تحت فشار قرار گرفته و کیفیت اولیه خود را از دست می‌دهد. این مورد از طریق انجام آزمایش‌هایی قابل‌تشخیص است.

ابعاد

بررسی ابعاد بخش‌های گوناگون ساختمان به‌خصوص فونداسیون و پی آن می‌توان به تشخیص نشست سازه کمک کند. زیرا درصورتی‌که سازه نشست را تجربه کرده باشد، به دلیل فشار واردشده بر این قسمت‌ها، به‌صورت افقی و یا عمودی حرکت کرده و ابعاد ابتدایی خود را از دست می‌دهند.

بررسی سایز میلگرد مورداستفاده در فونداسیون

در بسیاری از موارد اقدام به اندازه‌گیری سایز میلگردهای موجود در فونداسیون و تغییرات به وجود آمده در آن‌ها می‌شود. این کار به‌وسیله دستگاه‌های اسکنر مخصوص میلگرد انجام گرفته و به متخصصین این حوزه کمک می‌کند تا متوجه نشست سازه بشوند. معمولاً مهندسین از میلگرد سنجاقی برای آرماتوربندی ستون و دیوارهای برشی جهت به حداکثر رساندن استحکام سازه‌ها استفاده می‌کنند.

تست مخرب و غیرمخرب بتن

همان‌طور که از نام این تست‌ها مشخص است، برخی از آن‌ها بدون آسیب زدن به بتن و برخی دیگر با تغییر شکل بتن یا آسیب زدن به بخشی از آن انجام می‌شوند. به تست‌های دسته اول تست غیر مخرب و به آزمایش‌های بخش دوم تست مخرب می‌گویند. انجام این تست‌ها تا حد زیادی به شناخت تغییرات به وجود آمده در بتن کمک خواهد کرد. درنتیجه، به این وسیله می‌توان تشخیص داد که آیا سازه دچار نشست شده یا نشست را تجربه نکرده است.

انواع نشست در ساختمان

جالب است بدانید که نشست سازه خود در انواع متفاوتی وجود داشته و می‌تواند خسارت‌های گوناگونی را هم به سازه شما وارد کند. نشست ساختمان را هم بر اساس دلایل رخ دادن آن‌هم بر اساس شکل ساختاری تقسیم‌بندی می‌کنند. انواع نشست در ساختمان‌ها بر اساس دلیل وقوع شامل موارد زیر می‌شوند.

• ترک‌خوردگی و نشست کردن سازه بر اساس عوامل طبیعی: در این‌گونه موارد هیچ عامل بیرونی در نشست سازه نقش نداشته و این اتفاق به‌صورت طبیعی رخ می‌دهد. معمولاً مهم‌ترین دلیل این‌گونه نشست‌ها، حرکت زمینی که ساختمان در آن احداث شده و نشست آن است.
• ترک خوردن سازه بر اثر نشست خاک زیر پی: گاهی اوقات قبل از پی‌گذاری و اجرای فونداسیون ساختمان، به استحکام خاک زیر آن توجه نشده و آزمایش‌های لازم انجام نگرفته است. درنتیجه این خاک نشست کرده و نشست کل ساختمان از طریق فونداسیون را به دنبال خواهد داشت.
• نشست سازه در اثر خشک شدن مصالح: در برخی موارد مصالح مورداستفاده در سازه از کیفیت بالایی برخوردار نیستند. درنتیجه با خشک شدن این مصالح، تراکم آن‌ها تحت فشار کاهش‌یافته و باعث نشست ساختمان بتنی یا حتی فلزی می‌شوند.
• نشست ساختمان بر اثر قرار گرفتن ساختمان جدید بر روی آن: در سیاری از موارد که استانداردهای لازم برای ساختمان‌های چندطبقه رعایت نشده، زمانی که طبقه دیگری برای ساختمان اصلی ساخته می‌شود، زمین سازه یا فونداسیون آن مقاومت کافی را نداشته و سازه دچار نشست می‌شود.
• نشست سازه بر اثر تغییرات اطراف آن: گاهی اوقات سازه به دلیل تغییراتی که در اطراف زمین آن رخ می‌دهد، دچار نشست می‌شود. وجود ساخت‌وساز و خاک‌برداری در اطراف ساختمان از جمله مهم‌ترین این موارد محسوب می‌شوند.

انواع نشست سازه بر اساس نوع و ساختار آن ، شامل نشست‌های یکنواخت و متقارن می‌شوند که به‌صورت زیر است:

• نشست یکنواخت: همان‌گونه که از نام این نشست هم پیدا است، تمام سازه به‌طور یکنواخت دچار نشست شده و همه بخش‌های مختلف این مورد را تجربه می‌کنند. درنتیجه، کم‌ترین آسیب به بخش‌های مختلف سازه وارد می‌شود. به همین دلیل، اگر سازه دچار نشست یکنواخت بشود شرایط خیلی خطرناک نبوده و امکان جلوگیری از نشست ساختمان راحت‌تر وجود دارد. گاهی اوقات این‌گونه نشست‌ها اصلاً هیچ مشکلی برای سازه ایجاد نمی‌کنند و نیازی به ترمیم هم وجود ندارد.
• نشست نامتقارن: در این‌گونه موارد ساختمان به‌صورت نامتقارن دچار نشست می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، ممکن است بخش‌هایی از آن به سمت پایین حرکت کرده و برخی قسمت‌های دیگر آن‌هم ثابت بمانند. با توجه به پیوستگی همه بخش‌های سازه به یکدیگر، این‌گونه نشست می‌تواند خسارات زیادی ازجمله شکستگی ساختمان را به دنبال داشته باشد. هر چه شدن این‌گونه نشست‌ها بیش‌تر باشد، آسیب‌دیدگی سازه هم بیش‌تر خواهد بود.

علت ایجاد نشست ساختمان

باید سعی کنید تا حد امکان اجازه وقوع این موارد را ندهید، اما در صورت رخ دادن این اتفاق باید به فکر اصلاح ترک نشست ساختمان باشید. به‌هرحال، این علل نشست در سازه‌ها شامل موارد زیر می‌شوند.

• پی و فونداسیون ساختمان بر اساس استانداردهای لازم اجرا نشده است. به‌عبارت‌دیگر، به توان زمین سازه برای تحمل نیروهای وارده در پی‌ریزی سازه توجه نشده است.
• آزمایش‌های لازم برای اجرای فونداسیون سازه قبل از انجام پی‌ریزی انجام نگرفته است. این آزمایش‌ها شامل تست مکانیکی خاک و مشخص شدن برخی ویژگی‌های مهم آن مانند تراکم، چگالی و موارد این‌چنینی دیگر می‌شوند.
• فوانداسیون ساختمان بنا بر هر دلیلی با استحکام مناسب و در ابعاد دقیق اجرا نشده است. این مورد می‌تواند به دلیل اشتباه افراد اجراکننده این بخش به وجود آمده یا این‌که بر اساس هم‌فکری مجریان و صاحب ساختمان برای کاهش هزینه اتفاق افتاده باشد.
• عملیات خاک‌برداری نامناسب دلیل دیگری است که می‌تواند باعث نشست ساختمان شما شده باشد. در هنگام خاک‌برداری باید خاک سست به‌طور کامل برداشته‌شده تا به زمین سخت برسید. درصورتی‌که به‌طورکلی خاک سست باشد هم باید اقدامات لازم برای مقاوم‌سازی انجام گیرد. در غیر این صورت نشست سازه را در ادامه مشاهده خواهیم بود.
• توجه نکردن به تراز آب زمین ساختمان و میزان رطوبت خاک از دیگر عوامل نشست سازه محسوب می‌شود. با توجه به این‌که رطوبت و آب ازجمله مهم‌ترین دلایل نشست خاک به‌حساب می‌آیند، توجه نشدن به این مورد با احتمال زیاد نشست سازه را در پی خواهد داشت.
• عدم اجرای دستورالعمل‌های لازم در هنگام اجرای فونداسیون در مکان‌های خاص ماند چاه‌های آب کشاورزی یا خوراک و هم‌چنین انواع قنات‌ها هم عامل مهمی در پایین رفتن سطح خاک است.
• توجه نشدن به تفاوت ویژگی‌های خاک در زمین ایجاد سازه؛ گاهی اوقات ممکن است خاک همه بخش‌های زمین سازه از نظر ویژگی‌های مختلف یکسان نباشند و همین مورد در ادامه باعث نشست نامتقارن سازه شود.
• افزایش رطوبت خاک به دلایل مختلف ازجمله ترکیدن لوله‌های آب، وارد شدن آب‌های زیرزمینی به این بخش و موارد این‌چنینی دیگر.
• پر شدن چاه‌های ایجادشده در زیر ساختمان به‌منظور دفع آب فاضلاب که می‌توانند موجب نفوذ رطوبت به خاک زیر سازه و سست شدن آن شوند.
• توجه نشدن به مقاومت زمین و فونداسیون و افزایش تعداد طبقات ساختمان به‌صورت دلخواه برخلاف استانداردها؛ گاهی اوقات بدون توجه به این موارد اقدام به ساخت طبقات بیش‌تر بر روی فوانداسیون ایجادشده برای تعداد خاصی طبقه شده و همین مورد نشست سازه را ه دنبال خواهد داشت.
• نشست سازه بر اثر زمین‌لرزه و تکانه‌ای شدیدی که در ادامه به ساختمان وارد می‌شد. این مورد می‌تواند باعث افت خاک زیر سطح ساختمان و درنتیجه نشست ساختمان شوند.
• وجود درخت‌های بزرگ در اطراف سازه هم دلیل دیگری برای نشست سازه به‌حساب می‌آید.

جلوگیری از نشست ساختمان

راه‌هایی برای جلوگیری از نشست ساختمان وجود دارد. توصیه می‌کنیم اقدامات زیر را در نظر داشته باشید تا به حداقل احتمال این اتفاق ، برای ساختمان سازه‌های خود برسید.

• اولین مورد تشخیص نشست سازه و حذف کردن آن است. درصورتی‌که این مورد نشست برخی مایعات مانند آب، وجود درخت یا موارد این‌چنینی دیگر است، در اولین مرحله باید آن را حذف کرده تا از نشست بیش‌تر جلوگیری شود.
• درصورتی‌که ساختمان نیاز به سبک شدن دارد، باید این کار انجام شود. همان‌طور که گفتیم، گاهی اوقات ممکن است اقدام به ساخت چندین طبقه اضافی بر روی یک فونداسیون شود. در این‌گونه موارد، تخریب طبقات اضافی و سبک‌سازی ساختمان از جمله الزامات جلوگیری از نشست محسوب می‌شوند. زیر ا در ادامه امکان تخریب کلی سازه در اثر این نشست‌ها وجود خواهد داشت.
• افزایش مقاومت خاک زیر پی در صورت اثبات دلیل نشست بر اثر سستی خاک؛ در این‌گونه موارد اقدام به پمپاژ مواد با مقاومت بالا و تثبیت‌کننده خاک به این بخش می‌شود. به‌این‌ترتیب، تراکم خاک بالا رفته و مقاومت آن افزایش می‌یابد.
• افزایش مقاومت پی و فونداسیون سازه؛ گاهی اوقات لازم است مقاومت فونداسیون ساختمان افزایش یابد. در این‌گونه موارد سوراخ‌هایی در پی ایجادشده و میلگردهایی با مقاومت بالا را به‌صورت عمود بر راستای فونداسیون به آن وارد می‌کنند. کاشت میلگرد در بتن به همین منظور انجام می‌شود.
• از دیگر روش‌های کاربری برای جلوگیری از نشست ساختمان، افزایش تعداد ستون‌ها یا اتصال ستون‌های کنونی سازه به یکدیگر با استفاده از دیوارهای برشی است.

نتیجه نهایی

نشست ساختمان پدیده‌ای است که بر اثر پایین رفتن سطح خاک زیر سازه اتفاق می‌افتد و می‌تواند آسیب‌های زیادی را به آن وارد کند. نشست ساختمان در دو نوع یکنواخت و نامتقارن اتفاق می‌افتد که نوع نامتقارن آن خسارت‌های بیش‌تری را به سازه اعمال می‌کند.

در صورت رخ دادن نشست در سازه شما، علائمی را به وجود می‌آید که با مشاهده آن‌ها می‌توانید متوجه این موضوع شوید و بتوانید هر چه سریع‌تر این مورد را تشخیص داده و نسبت به تعمیر آن اقدام کنید. هم‌چنین دلایل نشست ساختمان و راه‌های جلوگیری از ادامه روند آن را هم توضیح دادیم تا با استفاده از آن‌ها، از نشست بیش‌تر سازه جلوگیری کنید.